ළා නිල් පැහැයට හුරු සයුර සිප එන සුළඟ උමුතු සීතලක් එක්කරයි. නිහඬ නිස්කලංක පරිසරය උමතු ලෝකයකට රැගෙන යය. මේ කරදියමල, එසේ නැතිනම් හුම්මානයේ අවට සුන්දරත්වයයි. මාතර, දික්වැල්ල නගරය පසුකර කුඩාවැල්ල මංසන්දියෙන් දකුණට හැරී ගිය පසු මේ සුන්දර ඉසව්වට පියමැනිය හැකිය. විශාල ගල් පර්වත දෙකක් මැද්දෙන් හඬක් නඟමින් වතුර මලක් ඉහළට යයි. එවිට පළාතම හිරිකඩ වැටුණා හා සමානව නැහැවී යයි. හුම්මානය ක්‍රියාත්මක වන්නේ එසේය.
හුම්මානයේ අතීතය සොයාගිය කල, එයට මෙම නම ලැබී ඇත්තේ හ්ම් යන ශබ්දය සමග ජලය ඉහළට නැඟීම නිසාය. එවකට ජාතික රූපවාහිනියේ විකාශය වූ නමයයි පහ වැඩසටහනින් මෙය පෙන්වූ පසු මුළුමහත් ශ්‍රී ලංකාව පමණක් නොව විදෙස් රටවලින්ද මෙම ස්ථානය පිළිබඳ තොරතුරු විපරම්කර බැලූ වගට සාධක ඕනෑතරම් ඇත. ඊට පෙර මෙම ස්ථානය පිළිබඳ ගම්වාසීන් පමණක් දැනසිට ඇත . එහෙත් මෙම සුන්දර කරදියමල රූපවාහිනියේ ප්‍රචාරය කිරීම නිසා ලැබුණු ප්‍රසිද්ධිය සමගින් අද වනවිට දෙස් විදෙස් සංචාරකයන්ගේ නැරඹුම් මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත්වී හමාරය.
හුම්මානය ක්‍රියාත්මක වන්නේ සැමවිටම නොවේ. එක්වරක් ඉහළ ගිය පසු නැවත ඉහළ යෑමට විනාඩි කීපයක් බලාසිටිය යුතුය. මන්ද එහි අමුතු කතාවක් ඇත . ඒ නම් හුම්මානය පිහිටි ස්ථානයේ මුහුදු මට්ටමින් ගුහාවක් පිහිටා ඇත . එයට මුහුදු ජලය දෙපසකින් ගලා ඒමක් සිදුවේ. පීඩනය වැඩිවත්ම ගුහාවේ ඇති සිදුරු තුළින් ජලය ඉහළට විදීමක් සිදුවේ. ඇතැම්විට මීටර් 20ක් පමණ ඉහළ අවකාශයට මෙම දිය කොමළිය ඉහළ නගියි. මෙම ක්‍රියාවලියට හේතුවන්නේ මුහුදු රළවල බලය මගින් පීඩනයක් ඇති කිරීමයි. හුම්මානය ක්‍රියාත්මක වී තප්පර දහයක් වැනි සුළු කාලයකදී ඉහළ ගිය ජලය යළි විවරය කරා ගමන් කරයි. හුම්මානය ක්‍රියාත්මක වන්නේ එසේය.
සුන්දර වගේම මෙම ස්ථානයේ අනිසි ලෙස කටයුතු කිරීම නිසා ලිස්සා ඇද වැටී මරුමුවට පත්වුණ පුද්ගලයන් ගණන පහළොවකට ආසන්නය. සමහර අයගේ දේහයන් හමුවුවද එසේ නොමැති අයද වේ. එම නිසා මෙම සුන්දර කරදිය මල නැරඹීමට පැමිණෙනවා නම් ආරක්ෂිත වැට පසුපසට වී නරඹන ලෙස දැන්විය යුතුය.
මෙම ස්ථානයට යාබදව ගල් බංකු කිපයක් ඉදිකොට ඇත. මගදිගට වෙහෙස වී පැමිණෙනවා නම් මඳක් වාඩි වී හිඳ මෙහි සුන්දරත්වය නැරඹීමට මෙන්ම හුම්මානය නරඹා අවසානයේ දැනෙන තෙහෙට්ටුව සංසිඳවා ගැනීමට වන්නට ඇත. ඈත සයුර දෙස බලාගෙන ගෙවෙන තත්පරය පවා හදට නිස්කලංක සුවයක් රැගෙන එයි. එය මොනවට මෙම ස්ථානයේදී විඳගත හැකිය. තවත් වැදගත්ම දෙයක් ඇත. එනම් ප්‍රේමවන්තයන්ට මෙම ස්ථානය සුන්දර ඉසව්වකි. නමුත් අනවශ්‍ය ලෙසින් මෙහි රැඳී සිටීම උචිත නැත. එයත් සිත් තබාගැනීම වැදගත්ය.
තංගල්ල ප්‍රාදේශීය සභාව මගින් හුම්මානය හා පරිසර මධ්‍යස්ථානය සංවර්ධනය කිරීමේ ව්‍යපෘතිය මගින් මෙම ස්ථානය නවීකරණය කර ඇත. එමගින් හුම්මානය පිළිබඳව තවත් තොරතුරු දැකබලා ගැනීමට හැකියාව ඇත. එසේම හුම්මානය පිවිසුම් මාර්ගයේ දෙපස විකිණීම ඇති වෙළෙඳසැල් වලින් ලාබෙට කරවල ටිකක්, බැදපු මාලු ටිකක් රැගෙන යාමටද හැකිය . අඹ, ලොවි, වෙරළු වැනි ගමේ පළතුරුවලද රසයද විඳිය හැකිය. අපගේ උරුමයන් අප රැකගත යුතුය. එම නිසා මෙම සුන්දර කරදියමල වෙත පැමිණෙනවා නම් එය දූෂණය කිරීමට මොනයම් අයුරකින් හෝ දායක නොවිය යුතුය. මන්ද අපගේ උරුමය රැකගත යුත්තේ අපම විසින්ම බැවිනි.
.jpg)